Qayta tiklash va qurish bo‘yicha yangi takliflar haqida xabar berish
Obyektning Buyuk umuminsoniy qadriyati (BUQ) to‘liq saqlanishini ta‘minlash uchun Konvensiyaga muvofiq YUNESKO chegaralari va bufer zonalari doirasida qo‘riqlanadigan hududda kapital ta‘mirlash ishlari yoki yangi qurilishni amalga oshirish yoki unga ruxsat olish uchun YUNESKO Butunjahon merosi tashkilotiga xabar berilishi kerak (Amaliy qo’llanmalar, 172-modda).
Qoʻmita tegishli yechimlarni topishda yordam berishi uchun xabarnoma imkon qadar tezroq (masalan, muayyan loyihalar uchun asosiy hujjatlar ishlab chiqilishidan oldin) va keyinchalik bekor qilish qiyin bo‘lgan har qanday qaror qabul qilinishidan oldin yuborilishi kerak. Taklif etilayotgan tadbirlarning ta‘sirini baholash barcha Butunjahon merosi obyektlari uchun talab qilinadi (Amaliy qo’llanmalar, 110-modda).
Muhofaza qilish va asrab-avaylash bo‘yicha olib borilayotgan sa’y-harakatlar va ularni huquqiy tartibga solishga qaramay, butun dunyo va O‘zbekistondagi Butunjahon merosi va boshqa meros obyektlari inson faoliyati natijasida zarar ko‘rmoqda, shuningdek, iqlim o‘zgarishlari, tabiiy ofatlar va qurolli to‘qnashuvlar ta’siri ostida qolmoqda. O‘zbekistonning tarixiy shaharlari ayniqsa tez rivojlanish va infratuzilmaviy loyihalar tufayli himoyasiz qolib, ularga nisbatan ko‘pincha merosga ta’sirni baholash (MTB) va tegishli salbiy oqibatlarning oldini olish chora-tadbirlari amalga oshirilmayapti. Agar obyekt Butunjahon merosi roʻyxatiga kiritilish paytida belgilangan xususiyatlarni yoʻqotsa, Butunjahon merosi Qoʻmitasi uni Xavf ostidagi Butunjahon merosi roʻyxatiga kiritish toʻgʻrisida qaror qabul qilishi mumkin.
Merosga ta‘sirni baholash (MTB)
MTB saqlash/qayta tiklash yoki yangi qurilish/rivojlantirish takliflari bilan birgalikda har qanday zarar ko‘rgan meros obyektining qadriyatlariga ta‘sirini tushunish uchun milliy yoki mahalliy hokimiyat organlarini yetarli ma‘lumotlar bilan ta‘minlashi kerak. Agar siz MTB jarayoni haqida ko‘proq ma‘lumot olishni istasangiz, quyidagi talablarga amal qiling. Ushbu talablarni bajarish loyihangiz ma’qullanishini kafolatlamaydi. Noto‘g‘ri yoki yolg‘on ma’lumotlarni taqdim etish arizangizning “haqiqiy emas” deb topilishiga olib kelishi mumkin.
1-bosqich. Ishtirok etish - Kim ishtirok etishi kerak?
Boshlashdan oldin, siz to‘g‘ri ishtirok etayotganingizga ishonch hosil qiling. Ushbu guruhga mazkur loyihadan foyda ko‘ruvchi fanlararo mutaxassislar jamoasi, manfaatdor tomonlar va mahalliy hamjamiyat kiradi.
2-bosqich Saralash - Mazkur baholash menga kerakmi?
Butunjahon merosi Konvensiyasini amalga oshirishga doir Foydalanish bo‘yicha Yo‘riqnomaning 172-bandiga muvofiq, obyektning Umumjahon mislsiz qiymati to‘liq saqlanib qolinishini ta‘minlash uchun YUNESKOning yirik qayta tiklash yoki yangi qurilishlar to‘gʻrisidagi Konvensiyasiga binoan chegaralar va bufer zonalari doirasida qo‘riqlanadigan hududlarga nisbatan har qanday ruxsat berish maqsadi yoki ruxsat berish YUNESKOning Butunjahon merosida ro‘yxatdan o‘tkazilishi kerak (Amaliy qo’llanmalar, 172-modda).
Loyihangiz YUNESKO chegaralari va Butunjahon merosi obyektining bufer zonalari ichida yoki yaqinida ekanligini tekshiring. Chegaralar va bufer zonalarining rasmiy xaritalariga havolalarni har bir Butunjahon merosi obyekti ostida topish mumkin. Agar “ha” bo‘lsa, sizga MTB kerak bo‘lib, 3-bosqichga o‘ting.
3-bosqich. Qamrovni aniqlab olish - Dastlabki baholash
Butunjahon merosi obyektining Buyuk umuminsoniy qadriyati, boshqa qadriyatlar va loyihaning ta’sir qilish turini baholash orqali dastlabki baholashni o‘tkazing.
Baholashni amalga oshirish uchun jamoa toping. Ushbu jamoa odatda turli soha mutaxassislarini o‘z ichiga olishi kerak. Ularning tanlovi bu saqlab qo‘yish (konservatsiyalash)/qayta tiklash yoki yangi qurilish loyihasi mavjud yoki mavjud emasligiga bog‘liq.
4-bosqich. Bazaviy baholash
Siz Butunjahon merosi obyektini, uning qadriyatlari va xususiyatlarini ular Butunjahon merosi ro‘yxatiga kiritilgan vaqtdagi mezonlar asosida tushunishingiz kerak. Bunga jismoniy va nomoddiy (jarayonlar) o‘lchovlar kiradi.
Taklif etilgan obyektlarga qanday, qachon va qayerda ta‘sir qilinishi mumkin. Madaniy va tabiiy Butunjahon merosi va ularni boshqarish bilan bog‘liq O‘zbekiston Respublikasining tegishli qonunchilik hujjatlariga rioya qiling. Qo‘shimcha ma’lumot bu yerda.
5-bosqich. Taklif etilayotgan harakatni tushunish
Taklif etilayotgan obyektning joylashuvi va tevarak atrofi haqida tushuncha hosil qiling. Bu infratuzilma obyektlari, elektr uzatish liniyalari va yetib borish yo‘llari kabi uning atrofidagi barcha narsalarni o‘z ichiga oladi. Shu tarzda, ta’sir ko‘rsatish ehtimoli bo‘lgan katta hudud xaritada ko‘rsatilishi kerak.
Ushbu bosqich qurilishdan boshlab, undan foydalanish va loyihani tugatish kabi barcha bosqichlarni o‘z ichiga olishi kerak.
6-bosqich. Ta‘sir qilish ehtimolini aniqlash va taxmin qilish
Ijobiy va salbiy harakatlarning tizimli o‘zaro bog‘liqligini aniqlang.
Agar loyiha amalga oshirilsa, nima yuz berishi mumkin? Ssenariylar yozing.
Taklif etilayotgan loyiha Butunjahon merosi obyekti xususiyatlari bilan -> loyiha doirasida yoki loyihasiz qanday o‘zaro ta’sir qilishini baholang.
8-bosqich Ta’sirni yumshatish va vaziyatni yaxshilash - Loyihani davom ettirsa bo‘ladimi?
7-bosqich natijalariga ko‘ra, zarurat tug‘ilgan taqdirda, loyihada quyidagi qarorlardan birini qabul qiling:
oldini olish (takomillashtirilgan loyiha bilan MTB jarayonini qayta boshlash)
minimallashtirish (salbiy oqibatlarning oldini olish strategiyalari ustida ishlash)
yaxshilash.
Keyin 5-bosqichga qayting va jarayonni qaytadan boshlang.
9-bosqich. Hisobot
Madaniyat vazirligiga taqdim etish uchun hisobot tayyorlanadi. Hisobot MTBning barcha jarayonlari, shuningdek, oldingi qarorlarni o‘z ichiga olishi kerak.
10-bosqich. Ko‘rib chiqish
Madaniyat vazirligi hisobotni Butunjahon merosi markaziga yuboradi. BMM hisobotni ko‘rib chiqish uchun Maslahat organlariga yuboradi. Hozirda Maslahat organlari tomonidan o‘z hisobotlarini taqdim etish uchun muddat belgilanmagan.
11-bosqich Qaror qabul qilish
Qayta tiklash yoki rivojlantirish Maslahat organlari loyihani ma’qullagandan keyin boshlanishi mumkin. Tasdiqlangunga qadar salbiy fikr bildirilsa, jarayon qayta boshlanishi kerak.
Madaniy va tabiiy Butunjahon merosi va ularni boshqarish bilan bog‘liq O‘zbekiston Respublikasining tegishli qonunchilik hujjatlarini shu yerda kuzatib boring
Monitoring va hisobot Butunjahon merosi jarayonining bir qismidir. U Saqlanish holatini (SH) va umumjahon mislsiz qiymatida kuzatilgan har qanday o‘zgarishlar haqidagi hisobotni o‘z ichiga oladi. Agar sizda Butunjahon merosi obyektida saqlab qolish/qayta tiklash bo‘yicha loyihalar yoki yangi loyihalar bo‘lsa, ularni boshlashdan oldin ruxsat olishingiz kerak. Quyidagi “Qayta tiklash va qurish takliflari haqida xabar berish” bosqichlariga qarang.
Tezkor monitoring
Xavf ostida bo‘lgan muayyan Butunjahon merosi obyektlarining saqlanish holati to‘g‘risida Qo‘mitaga hisobot berish (Amaliy qo’llanmalar 169). Qo‘mita har yili hisobotda keltirilgan obyektlarning saqlanish holatini tekshiradi.
Davriy hisobot
Barcha obyektlarning saqlanish holati to‘g‘risida Qo‘mitaga har 6 yilda hisobot beriladi.
Saqlanish holati haqidagi hisobotlarda va davriy hisobotlarda qayd etiladigan asosiy masalalar:
Boshqaruv tizimi/rejasi
Turar joylar
Sayyohlikning / tashrif buyuruvchilarning ta’siri
Huquqiy baza
Yer usti transporti infratuzilmasi
Yangi ishlanmalar
Bundan tashqari, Amaliy qo’llanmalarning 172-moddasiga asosan, har qanday yirik qayta tiklash yoki yangi qurilishlar haqida Butunjahon merosi Qo‘mitasiga xabar berilishi kerak.
O‘zbekistonning Osiyo va Tinch okeani mintaqasidagi oldingi hisobot davrlari:
